Η ημερομηνία ήταν 27 Ιουνίου 2015, όταν η Ελλάδα βρισκόταν στο απόγειο της χρηματοπιστωτικής κρίσης, έπειτα από πέντε μήνες έντονων διαπραγματεύσεων της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ με τους Ευρωπαίους εταίρους.
Οι συνομιλίες είχαν φτάσει σε αδιέξοδο, με τους πιστωτές (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, οι λεγόμενοι «θεσμοί») να επιμένουν σε μέτρα λιτότητας. Το δεύτερο πρόγραμμα στήριξης της χώρας έληγε στις 30 Ιουνίου, και αν δεν επιτευχθεί συμφωνία, η Ελλάδα θα έμενε χωρίς χρηματοδότηση, με τον κίνδυνο χρεοκοπίας να είναι ορατός. Οι διαπραγματεύσεις της 25ης και 26ης Ιουνίου στις Βρυξέλλες κατέληξαν σε τελεσίγραφο προς την Αθήνα: αποδοχή των νέων μέτρων ή λήξη του προγράμματος.
Μπροστά στο αδιέξοδο, ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας αποφάσισε να αιφνιδιάσει πολιτικά τους πάντες, μεταφέροντας την ευθύνη της απόφασης στον λαό. Η πρόταση για δημοψήφισμα σχετικά με τις απαιτήσεις των δανειστών ήταν κάτι πρωτοφανές για τα σύγχρονα ελληνικά δεδομένα – το πρώτο πανεθνικό δημοψήφισμα μετά το 1974, που δεν αφορούσε πολιτειακό ζήτημα.
Στις πρώτες ώρες της 27ης Ιουνίου 2015, ο Αλέξης Τσίπρας ανακοίνωσε σε τηλεοπτικό διάγγελμα τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την 5η Ιουλίου, με ερώτημα την αποδοχή ή την απόρριψη της πρότασης των θεσμών. Αναφερόμενος στην κατάσταση, τόνισε ότι «η ευθύνη απέναντι στη χώρα μάς υποχρεώνει να απαντήσουμε στο τελεσίγραφο…», παρουσιάζοντας το θέμα ως ζήτημα εθνικής αξιοπρέπειας.
Το ερώτημα του δημοψηφίσματος ήταν τεχνικό, αλλά στην ουσία του αφορούσε την επιλογή ανάμεσα σε ένα «Ναι» ή «Όχι» στην πρόταση των δανειστών. Η κυβέρνηση είχε ξεκαθαρίσει ότι υποστηρίζει το «Όχι», ελπίζοντας ότι μια ισχυρή λαϊκή απόρριψη των όρων θα ενίσχυε τη διαπραγματευτική της θέση. Παράλληλα, προειδοποίησε ότι μια νίκη του «Ναι» θα σήμαινε αποδοχή νέας λιτότητας.
Η απόφαση για δημοψήφισμα ελήφθη μονομερώς από την κυβέρνηση, χωρίς προηγούμενη ενημέρωση των Ευρωπαίων ομολόγων, γεγονός που την καθιστούσε ακόμη πιο δραματική και αιφνιδιαστική.
Η αντίδραση του κόσμου ήταν άμεση. Η ανακοίνωση του δημοψηφίσματος προκάλεσε πανικό, με πολλούς Έλληνες να σπεύδουν στα ATM για να ανα withdraw χρήματα, φοβούμενοι ένα τραπεζικό πανικό. Από το πρωί του Σαββάτου, σχηματίστηκαν ουρές στα ATM στην Αθήνα, καθώς η αβεβαιότητα γέννησε φόβο στην κοινωνία.
Οι πρώτες αυτές εικόνες αποτύπωσαν μια πρωτόγνωρη κατάσταση: ο δρόμος προς το δημοψήφισμα θα ήταν γεμάτος προκλήσεις, με την ελληνική οικονομία και κοινωνία σε αναταραχή.
