Όταν ο Νικόλα Προκατσίνι εκλέχθηκε για πρώτη φορά στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πριν από έξι χρόνια, οι περισσότεροι συνάδελφοί του απέφευγαν να του δώσουν το χέρι, ακόμη και να μοιραστούν το ασανσέρ μαζί του. Ως μέλος ενός μικρού κόμματος της άκρας δεξιάς στην Ιταλία, οι απόψεις του για το μεταναστευτικό υποδέχονταν με καχυποψία. «Το χέρι μου έμενε στον αέρα» σχολίασε σαρκαστικά, αναφερόμενος στην περιφρόνηση που του έδειχναν οι πολιτικοί αντίπαλοί του. Αντίθετα, οι ακτιβιστές υπέρ των δικαιωμάτων των μεταναστών ήταν πολύ πιο ευπρόσδεκτοι στο Κοινοβούλιο.
Σήμερα, οι συνθήκες έχουν αλλάξει δραματικά. Ο Προκατσίνι, μέλος των «Αδελφών της Ιταλίας», βλέπει πολλές από τις θέσεις του να γίνονται κυρίαρχες. Η παράταξή του κυριαρχεί στην πολιτική σκηνή, με την Τζόρτζια Μελόνι στην πρωθυπουργία, ενώ ο ίδιος έχει αναλάβει τη θέση του προεδρεύοντος στην ομάδα των Ευρωπαίων Συντηρητικών και Μεταρρυθμιστών.
Η Ευρώπη βιώνει μια σημαντική στροφή. Η αυστηρή στάση απέναντι στους παράνομους μετανάστες δεν είναι πλέον αποκλειστικότητα της ακροδεξιάς. Από τους κεντρώους έως τους παραδοσιακούς αριστερούς ηγέτες, όλο και περισσότεροι υποστηρίζουν περιορισμούς και αυστηρά μέτρα στα σύνορα. Όπως αναφέρει ο ειδικός Μάρτιν Χόφμαν, «υπάρχει πια ευρεία συναίνεση σχεδόν σε όλα τα πολιτικά στρατόπεδα: θα είμαστε πιο σκληροί».
Μετά την έντονη αύξηση προσφύγων το 2015, οι πολιτικές θέσεις έχουν σκληρύνει. Η άνοδος εθνικιστικών κομμάτων ώθησε και παραδοσιακούς κεντρώους να αλλάξουν στάση. Παρά τη μείωση των αφίξεων, το ζήτημα παραμένει κρίσιμο.
Σήμερα, οι χώρες-μέλη της ΕΕ αναζητούν νέες στρατηγικές για τον περιορισμό των ροών. Η Δανία, υπό την κεντροαριστερή Μέτε Φρεντέρικσεν, υιοθετεί πολιτική «μηδενικών» προσφύγων, ενώ και άλλοι ηγέτες, όπως ο Γερμανός καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς, την προτείνουν ως πρότυπο.
Η ιδέα της εξωτερικής ανάθεσης των αιτήσεων ασύλου σε τρίτες χώρες δεν θεωρείται πια ταμπού. Η Ιταλία της Μελόνι επιθυμεί να κρατά τους αιτούντες άσυλο στην Αλβανία, παρά τις νομικές αντιστάσεις. Ακόμη και η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν χαρακτήρισε αυτή την προσέγγιση «παράδειγμα δημιουργικής σκέψης».
Η ΕΕ ενισχύει τη συνεργασία με χώρες όπως η Λιβύη και η Τυνησία, παρά τις προειδοποιήσεις οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων για τις συνέπειες αυτών των πολιτικών. Το 2023, οι τυνησιακές αρχές εγκατέλειψαν μετανάστες στην έρημο, υπογραμμίζοντας τις σοβαρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Αυτή η αλλαγή αγγίζει και τις θεμελιώδεις αρχές του ευρωπαϊκού νομικού πλαισίου. Πρόσφατα, η Μελόνι και η Φρεντέρικσεν υπέγραψαν κοινή επιστολή, ζητώντας αναθεώρηση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Χώρες όπως η Πολωνία αναστέλλουν το δικαίωμα ασύλου στα σύνορά τους λόγω της «υβριδικής απειλής» από τη Λευκορωσία.
Η αυστηρή ρητορική προκαλεί ανησυχία σε τοπικούς ηγέτες, όπως η δήμαρχος Σόποτ, Μαγδαλένα Τσαρζίνσκα-Γιάχιμ, που υπογραμμίζει τη σημασία της προστασίας των συνόρων, αλλά και την ανάγκη να μην παρουσιάζονται οι μετανάστες ως εγκληματίες.
Αυτή η ανησυχία εντείνεται ακόμη και σε παλιούς υπέρμαχους σκληρών μέτρων, με τον πρώην ΥΠΕΞ της Αυστραλίας, Αλεξάντερ Ντάουνερ, να αναφέρεται στην κριτική που δέχονταν για τις πολιτικές τους, οι οποίες σήμερα αρχίζουν να υιοθετούνται από την ΕΕ.
Το ερώτημα που προκύπτει είναι: πώς θα εξισορροπηθούν τα ασφαλή σύνορα με την προστασία των αξιών της Ευρώπης;
